Συνδρομή

horiatika.press@gmail.com

, , ,

Το χρονικό του Ολοκαυτώματος των Κερδυλλίων

Το φρικτό ναζιστικό έγκλημα της 17ης Οκτωβρίου 1941

Το Ολοκαύτωμα των Κερδυλλίων, γνωστό και ως η Σφαγή των Κερδυλλίων, αποτελεί ένα από τα πιο φρικτά εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, καθώς 238 άμαχοι κάτοικοι των χωριών Άνω και Κάτω Κερδύλλια εκτελέστηκαν μαζικά από στρατιώτες της γερμανικής Βέρμαχτ, ως αντίποινα για την αντιστασιακή δράση στην περιοχή. Η τραγωδία αυτή έχει μείνει στη μνήμη της ιστορίας ως ένα από τα πλέον συγκλονιστικά παραδείγματα συλλογικών εκτελέσεων αμάχων στην κατεχόμενη Ελλάδα.

Αρχικά γεγονότα

Τα χωριά ‘Ανω Κερδύλλιο και Κάτω Κερδύλλιο βρίσκονταν κτισμένα σε ορεινή περιοχή, κοντά στις ακτές του Στρυμονικού κόλπου και στην Αμφίπολη.

Λίγο μετά την εισβολή και την κατάληψη της Ελλάδας, ιδρύθηκε στην Κεντρική Μακεδονία η αντιστασιακή οργάνωση «Ελευθερία». Το καλοκαίρι του 1941 σχηματίστηκαν οι αντάρτικες ομάδες «Οδυσσέας Ανδρούτσος» στη Νιγρίτα και «Αθανάσιος Διάκος» στο Κιλκίς.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, μαχητές της ομάδας «Οδυσσέας Ανδρούτσος» προχώρησαν στον αφοπλισμό των γερμανικών χωροφυλακών στα χωριά Ευκαρπία, Αηδονοχώρι και Μαυροθάλασσα. Ακολούθως, στις 27 Σεπτεμβρίου 1941, οι ίδιοι αντάρτες αφόπλισαν και τον σταθμό χωροφυλακής στο χωριό Δάφνη, που ανήκει επίσης στην περιοχή της Νιγρίτας.

Μετά τις επιθέσεις των ανταρτών στους σταθμούς, η γερμανική διοίκηση ξεκίνησε ανακρίσεις και έρευνες στα χωριά, προειδοποιώντας για αντίποινα σε περίπτωση περαιτέρω στήριξης προς τους αντάρτες.

Τα γεγονότα που οδήγησαν στη σφαγή

Στις αρχές Οκτωβρίου 1941, ένας νεαρός κάτοικος του Κάτω Κερδυλλίου, ανέλαβε να προμηθεύσει με τρόφιμα μια αντάρτικη ομάδα, λαμβάνοντας γι’ αυτό χρήματα και ένα ζώο μεταφοράς. Αντί όμως να εκτελέσει την αποστολή του, ιδιοποιήθηκε τα χρήματα. Απειλήθηκε τότε από τον αντάρτη Μιχάλη Μπογατσόπουλο να επιστρέψει τα χρήματα ή να φέρει τα τρόφιμα.

Για να εξασφαλίσει τα χρήματα, ο νεαρός αποπειράθηκε να ληστέψει το μοναστήρι του Αγίου Δημητρίου, κοντά στο Άνω Κερδύλλιο. Η απόπειρα απέτυχε, και τελικά σκότωσε τον βοηθό του μοναχού, τραυματίστηκε ο ίδιος και στη συνέχεια διέφυγε. Συνελήφθη, ωστόσο, την επόμενη μέρα από τους Γερμανούς και, κατά την ανάκριση, κατονόμασε αντάρτες και υποστηρικτές τους από τα Κερδύλλια.

Στις 12 Οκτωβρίου, το 382ο Σύνταγμα Πεζικού της Βέρμαχτ εισέβαλε στα χωριά Άνω και Κάτω Κερδύλλια, πραγματοποίησε έρευνες, εκτέλεσε τον Κωνσταντίνο Ψαρρά και έκαψε σπίτια. Οι Γερμανοί απείλησαν με ολοκληρωτική καταστροφή των χωριών και εκτελέσεις, αν συνεχιζόταν η στήριξη προς τους αντάρτες.

Φοβισμένοι, οι κάτοικοι συγκρότησαν επιτροπή και υπέβαλαν αίτημα στις γερμανικές αρχές, εκφράζοντας υποστήριξη στις επιχειρήσεις και ζητώντας την αποστολή στρατιωτικής δύναμης για την εξόντωση των ανταρτών, “ίνα ούτω εξοντώσωμεν τους ληστοσυμμορίτας και ησυχάση η επαρχία μας”.

Στις 16 Οκτωβρίου, οι Γερμανοί εξαπέλυσαν επιθέσεις σε χωριά της περιοχής ( Ζερβοχώρι, Δάφνη, Σιτοχώρι ), καίγοντας σπίτια και εκτελώντας τέσσερις κατοίκους με την κατηγορία της συνεργασίας με αντάρτικες ομάδες.

Χρονικό της θηριωδίας

Τα ξημερώματα της 17ης Οκτωβρίου 1941, δύο λόχοι του 220ού Τάγματος Σκαπανέων της Βέρμαχτ, αποτελούμενοι από περίπου 400 στρατιώτες υπό τις διαταγές των λοχαγών Βέντλερ και Σράινερ, αναχώρησαν από τον Σταυρό Θεσσαλονίκης με κατεύθυνση τα Κερδύλλια, μεταφέροντας μαζί τους Κερδυλλιώτες αιχμαλώτους.

Πλησιάζοντας τα χωριά, εγκατέλειψαν τα οχήματα κοντά στον Στρυμόνα και ανέβηκαν από το Τσάγεζι, τον Χάνδακα και τους Μπαλαφράδες. Ο διακριτικός τρόπος προσέγγισης και η επιλογή της ώρας έδειχναν καθαρά πρόθεση αιφνιδιασμού. Πράγματι, οι περισσότεροι κάτοικοι συνελήφθησαν χωρίς αντίσταση, καθώς κανείς δεν φανταζόταν πως οι γερμανικές απειλές θα υλοποιούνταν.

Τους άνδρες των ‘Ανω Κερδυλλίων τους οδήγησαν στο αλώνι του Κολυφού. Τον δασοφύλακα του χωριού, Νίκο Ευθυμίου, τον έστειλαν στο κρατητήριο της κοινότητας, μαζί με τον δάσκαλο, Κώστα Γκουβέτα, τον ιερέα Παπαδημήτρη και 15 υπερήλικες. Οι Γερμανοί πήραν από την Κοινότητα το Δημοτολόγιο και υπέδειξαν στον αντιπρόεδρο, Γιώργο Πατσιά, να διαβάσει τα ονόματα όσως γεννήθηκαν από το 1880 μέχρι το 1925. Μαζί με τους κατοίκους συμπεριλήφθησαν και οι ετεροδημότες. Ο Πατσιάς, αφού διάβασε τα ονόματα, σπρώχθηκε από τον Γερμανό αξιωματικό στους μελλοθάνατους. Από τη λίστα εξαιρέθηκαν ο νεαροί Π. Τσιάγκας, Β. Καμούδης και Β. Σαμαράς.

Τους άνδρες των Κάτω Κερδυλλίων οι Γερμανοί τους μάζεψαν στη θέση Αλώνια. Εκεί, τα ονόματα τα διάβασε ο δάσκαλος του χωριού, Ιωάννης Μαρσέλος. Οι Γερμανοί έβγαλαν από τη λίστα τους νεαρούς Θ. Βάγιο, Γ. Ευαγγελούδη, Στ. Χούπη και λίγους γέροντες και τους έκλεισαν στο σχολείο. Οι υπόλοιποι οδηγήθηκαν στην τοποθεσία Κούτρες μαζί με τους υπόλοιπους άνδρες από τα ‘Ανω Κερδύλλια.

Στις 09:00 το πρωί, με το απότομο σινιάλο μιας κόκκινης φωτοβολίδας που διέσχισε τον ουρανό σαν ματωμένο σημάδι, τα πολυβόλα άρχισαν να θερίζουν… Σε λίγο, όλοι οι άνδρες των Κερδυλλίων είχαν δολοφονηθεί.

Οι λιγοστοί που είχαν εξαιρεθεί από τις λίστες θανάτου πριν από το έγκλημα, χρησιμοποιήθηκαν για να θάψουν τα πτώματα των εκτελέσθέντων.

Μετά την εκτέλεση, οι Γερμανοί πέρασαν από τα σπίτια και είπαν στις γυναίκες να πάρουν όσα πράγματα μπορούσαν και να φύγουν. Λίγο αργότερα, τις απώθησαν βίαια στις γύρω χαράνδρες, με κατεύθυνση το διπλανό χωρίο Καστρί.

Οι οικισμοί πυρπολήθηκαν ολοσχερώς, με εξαίρεση τις εκκλησίες.

Ο τραγικός απολογισμός

Οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις ανέφεραν 207 νεκρούς, οι ελληνικές αρχές 211–212 νεκρούς, ενώ οι μεταπολεμικές λίστες ανεβάζουν τον αριθμό στους 214. Το Ελληνικό Εθνικό Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου έκανε λόγο για 222, ενώ Ο Γιάννης Παπασυμεών, στο βιβλίο του για την καταστροφή των Κερδυλλίων, παραθέτει κατάλογο 230 θυμάτων. Κατά την Κοινότητα των Κερδυλλίων, τα θύματα ανέρχονται στους 238, συμπεριλαμβανομένων και των ετεροδημοτών.

Τα χωριά δεν κατοικήθηκαν ξανά και οι επιζώντες κάτοικοί τους ίδρυσαν το 1955 τον νέο οικισμό των Νέων Κερδυλλίων. Η Σφαγή των Κερδυλίων αναγνωρίστηκε επίσημα από το Ελληνικό Κράτος το 1998, με το Προεδρικό Διάταγμα 399/7-12-1998, που χαρακτήρισε την κοινότητα μαρτυρικό χωριό.

Σήμερα, στην περιοχή δεσπόζει μαρμάρινος σταυρός, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1978 ως διαρκές μνημείο μνήμης. Κάθε χρόνο, στις 17 Οκτωβρίου, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις τιμής και μνήμης για τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας.

ΑΘΑΝΑΤΟΙ!

Πηγές: Μουσείο Ολοκαυτώματος Νέων Κερδυλλίων
Στράτος Δορδανάς, Το αίμα των αθώων – Αντίποινα των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στη Μακεδονία 1941-1944
Ιστοσ. Δικτύου Μαρτυρικών Πόλεων και Χωριών, Κερδύλλια – Το Ολοκαύτωμα
mixanitouxronou.gr

  • Τεύχος 33 – Σεπτέμβριος 2025

    Τεύχος 33 – Σεπτέμβριος 2025

Τελευταία άρθρα