Συνδρομή

horiatika.press@gmail.com

Ιστορικός, Υποψήφιος Διδάκτωρ

Ζητήματα Ιστοριογραφίας: Μια «παραμελημένη» περιοχή

”… όταν κάποιοι λένε πως η «αρπαγή της κόρης του Τυνδάρεω» και η «ήττα των Τρώων στον πόλεμο» είναι γεγονότα, ας προσέξουμε να μην μας κάνουν να παραδεχτούμε ότι τα γεγονότα αυτά έχουν αυτόνομη υπόσταση ”.

Λουκρήτιος

Τι είναι ο χρόνος; Το σίγουρο είναι ότι αποτελεί ένα μυστήριο, το πέπλο του οποίου καλύπτει μέχρι και σήμερα τον κόσμο της νόησης. Κάποιοι προσπάθησαν να το αποκαλύψουν προσεγγίζοντας όσα εκείνος άφησε πίσω του, το παρελθόν, άλλοι δε ενδιαφέρθηκαν περισσότερο στην παρατήρηση και στην αιχμαλωσία της στιγμής, το παρόν, ενώ κάποιοι τρίτοι, πιο υπομονετικοί, επέλεξαν να στήσουν καρτέρι στον χρόνο και να τον περιμένουν στο μέλλον. Στην πρώτη κατηγορία ανθρώπων, ανήκουν και ιστορικοί ερευνητές, οι οποίοι έλκονται από τη γοητεία του κόσμου των τεκταινόμενων και επιθυμούν να τον καταγράψουν με αμεροληψία και ιστορική ακρίβεια. Άραγε, όμως, είναι εφικτή η καταγραφή του χρόνου χωρίς τον υπολογισμό του χώρου; Είναι, δηλαδή, ο χρόνος συνάρτηση του χώρου; Κατά μια άποψη, ο χρόνος είναι άρρηκτα συνδεμένος με τον χώρο. Τα γεγονότα, δηλαδή, δεν είναι τίποτα περισσότερο ή λιγότερο από «συμπτώματα της ύλης και του χώρου στον οποίον συμβαίνουν». Με αυτή την άποψη συγκλίνει και ο υποφαινόμενος.

Ας δούμε, όμως, με ποιον τρόπο διερευνάται ο χρόνος. Η μέθοδος την οποία επιλεγούμε για να καταγράψουμε την χρονική ακολουθία στην κίνηση όλων των σωμάτων – έμβιων και άβιων – είναι κυκλική. Δηλαδή, έχουμε τοποθετήσει ένα χρονικό σημείο εκκίνησης στο οποίο επανερχόμαστε κάθε φορά για να το προσπεράσουμε πάλι προς την ίδια κατεύθυνση. Για να το πετύχουμε, τμηματοποίησαμε τον χρόνο σε λεπτά, ώρες, ημέρες, μήνες, έτη κλπ., ενώ του προσδώσαμε μια αδιάρρηκτη ιεραρχική μορφή. Η ώρα δεν υπολογίζεται εάν δεν προηγηθεί η έλευση των εξήντα λεπτών, αλλά ούτε και το έτος χωρίς το πέρασμα και των δώδεκα μηνών. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι για να αντλήσουμε χρονικές πληροφορίες καλούμαστε να διαγράψουμε μια κυκλική πορεία, περνώντας σχολαστικά από όλα τα χρονικά σημεία. Άραγε, δεν θα πρέπει να συμβαίνει το ίδιο και με τον χώρο; Δεν θα πρέπει, δηλαδή, κατά παρόμοιο τρόπο να διατρέχουμε παράλληλα όλες τους τις υποδιαιρέσεις, προκειμένου να συλλάβουμε και να κατανοήσουμε την επίδραση του; Συνέβη κάτι ανάλογο στην προσπάθεια μας να καταγράψουμε τα γεγονότα της δεκαετίας του ́40; Καταφέραμε ως ιστορικοί μελετητές να διαγράψουμε μια παράλληλη χωροχρονική πορεία στην προσπάθεια μας να καταγράψουμε με επιστημονικότητα τα γεγονότα της πολυσυζητημένης αυτής δεκαετίας στον ελλαδικό χώρο;

Η αναζήτηση σχέσεων αίτιου-αιτιατού και συνεπώς η ανάγκη απόδοσης ευθυνών – εκατέρωθεν των πλευρών – δεν άφησε περιθώρια χρονογραφικής αμέλειας. Η κάθε πράξη όφειλε να καταγραφεί και να τοποθετηθεί σε ξεχωριστό χρονικό σημείο, συνθέτοντας αυτό που ονομάζουμε «νήμα ιστορικής αφήγησης». Από την άλλη δε, η χωρογραφική διαδικασία δεν έγινε με τον ίδιο ζήλο, αφήνοντας πίσω της «παραμελημένες» γεωγραφικές περιοχές. Η βουλγαροκρατούμενη Ανατολική Μακεδονία και Δυτική Θράκη συνιστά ίσως το πιο αντιπροσωπευτικό δείγμα της εν λόγω ιστοριογραφικής αδυναμίας, γεγονός που αποδεικνύεται από τον περιορισμένο – σε σύγκριση με τις άλλες δυο ζώνες κατοχής – αριθμό των μεταπολεμικών μελετών που αφορούν την ιστορία της περιοχής. Την ίδια στιγμή, μάλιστα, που η τελευταία είναι πλούσια από γεγονότα που θα μπορούσαν κάλλιστα να εξυπηρετήσουν ως παραδείγματα προς μίμηση ή αποφυγή για τις επόμενες γενιές ανθρώπων. Εδώ, παραδείγματος χάριν, εκδηλώθηκαν τα πρώτα δείγματα αντάρτικης δράσης σε πανελλαδικό επίπεδο και υποδομήθηκαν τα θεμέλια του οργανωμένου αντιστασιακού κινήματος. Εδώ, επίσης, διαδραματίστηκε και ο τελικός αγώνας επικράτησης μεταξύ των αντιμαχόμενων οργανώσεων της ευρύτερης Μακεδονίας.

Τέλος, το αξιοσημείωτο είναι ότι και μεταξύ των μελετών που εστιάζουν την προσοχή τους στην Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκης της δεκαετίας του ́40 μόλις ελάχιστες ξεχωρίζουν για την επιστημονικότητά τους, καθώς οι περισσότερες «απέχουν πολύ από το να ικανοποιούν το αίτημα της ακρίβειας, της αντικειμενικότητας και της αναγκαίας αποστασιοποίησης και άρα, σε τελική ανάλυση της αλήθειας». Όπως, παρατηρεί και ο Χατζηαναστασίου, η πλειοψηφία των δημοσιεύσεων αφορά μελέτες ή δημοσιευμένες αναμνήσεις αγωνιστών με κοινό τους χαρακτηριστικό το στοιχείο της προκατάληψης, ενώ η αξία τους έγκειτο κυρίως στην ανάδειξη προσωπικών μαρτυριών.

Δημοσιεύθηκε στο τεύχος 29.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

Δείτε ακόμη